Dwangstoornis

Wat is een dwangstoornis?

Lig je al in bed en ga je toch nog even kijken of het gas uit is? Of zit je al in de auto en ga je toch nog even checken of de deur wel op slot is, terwijl je eigenlijk weet dat alles in orde is? Voor veel mensen zijn dit herkenbare momenten, maar dat wil nog niet zeggen dat je last hebt van dwangklachten.

Wanneer zulke handelingen of gedachten een groot deel van je dag in beslag nemen en je dagelijks leven beïnvloeden, waardoor je moeite hebt om normaal te functioneren, kan er sprake zijn van een dwangstoornis (ook wel OCS genoemd: Obsessieve Compulsieve Stoornis).

Een dwangstoornis kenmerkt zich door terugkerende, hardnekkige gedachten (obsessies) en/of handelingen (compulsies) die je moet uitvoeren om angst of een onprettig gevoel te verminderen. Hoewel mensen met een dwangstoornis vaak weten dat hun gedachten of gedragingen overdreven of onlogisch zijn, lukt het niet om ze te stoppen.

Een dwangstoornis is een vorm van een angststoornis.

Kenmerken van een dwangstoornis

De belangrijkste kenmerken van een dwangstoornis zijn:

1. Obsessies: ongewenste, steeds terugkerende gedachten of beelden die angst of ongemak veroorzaken. Deze gedachten zijn vaak irrationeel, maar voelen heel echt aan. Bijvoorbeeld constant denken dat je bacteriën of virussen oppikt, twijfels over veiligheid, angst dat je belangrijke spullen kwijt zult raken of iets belangrijks vergeet. Je wilt deze gedachten eigenlijk niet hebben, maar ze komen toch steeds terug.
2. Compulsies: herhaalde handelingen of rituelen die je in een bepaalde volgorde of volgens bepaalde regels uitvoert om de obsessies (de dwanggedachten) of de daarmee gepaard gaande angst te verminderen. Mensen met een dwangstoornis kunnen bijvoorbeeld eindeloos controleren, schoonmaken, tellen of bepaalde routines volgen om gerustgesteld te worden.
3. Bewustzijn en impact: je bent je meestal bewust dat je gedachten of handelingen overdreven of onlogisch zijn, maar je hebt er geen controle over en kunt er niet mee ophouden. Het belemmert je ernstig in je dagelijks leven.

Je doet de dwanghandelingen om minder angst of ongerustheid te voelen. Als je de handelingen niet uitvoert (of niet op de juiste wijze of niet in de goede volgorde), ben je bang dat er iets ergs gebeurt. Het kan ook voorkomen dat je wilt dat je familie of huisgenoten meedoen. Ze moeten bijvoorbeeld ook steeds alles schoonmaken, opruimen of bepaalde routines uitvoeren.

Het hebben van dwangmatige gedachten en handelingen kan erg veel tijd en energie kosten. Dit kan ervoor zorgen dat je minder ruimte hebt voor je dagelijkse bezigheden of sociale activiteiten, wat een gevoel van eenzaamheid kan veroorzaken. Het kan ook zijn dat je je schaamt voor je gedachten en gedrag, wat je zelfbeeld negatief kan beïnvloeden.

Daarnaast kan het invloed hebben op je functioneren op werk of school, omdat het lastig kan zijn om je te concentreren of voldoende tijd vrij te maken voor je taken. In sommige gevallen kan dit ertoe leiden dat je (tijdelijk) moet stoppen met werken of studeren.

Enkele voorbeelden van dwangmatig handelen

1. Controleren
Je hebt de neiging om dingen constant en veelvuldig te controleren, zoals: zijn alle deuren en ramen op slot (angst voor inbraak), is het gas uit (angst voor brand), zijn alle kranen dicht (angst voor lekkage), zijn alle elektrische apparaten uit (angst voor kortsluiting), etc.
Je weet dat de handelingen overdreven zijn in relatie tot het eventuele gevaar, maar je blijft het toch doen en je kunt er niet mee stoppen. Je hebt het misschien al tien keer gecontroleerd, maar je vertrouwt je eigen waarneming niet.

2. Smetvrees
Bij smeetvrees heb je een extreme angst voor vuil, bacteriën of besmetting. Je controleert voortdurend of iets wel of niet vuil is. Dit kan leiden tot obsessief handen wassen, alles schoonmaken of het vermijden van bepaalde plekken, personen of objecten. Bijvoorbeeld: je geeft mensen liever geen hand uit angst voor bacteriën, en als je het handen schudden niet kunt vermijden dan ga je daarna direct je handen wassen.

3. Symmetrie en precisie
Dit gaat om een obsessieve behoefte aan orde, symmetrie en precisie. Alles moet op een bepaalde manier liggen of staan of volgens strakke regels georganiseerd zijn. Bijvoorbeeld: iemand voelt de behoefte om alle boeken steeds perfect recht en in een specifieke volgorde te zetten. Of alle kleding wordt steeds weer opnieuw op een bepaalde manier en netjes opgestapeld in de kast.

4. Verzameldwang
Als je één bepaald voorwerp verzamelt (zoals spaarpotten, postzegels of films), ben je een verzamelaar en heb je nog geen verzamelstoornis. Mensen met verzameldwang hebben enorm veel moeite met het weggooien van allerlei spullen, zelfs als deze onbruikbaar en geen waarde meer hebben. Het wegdoen van deze spullen kan veel spanning of angst oproepen en kan in extreme gevallen leiden tot huiselijk overlast (er is geen leefbare ruimte meer en het is niet meer mogelijk om het huis schoon te maken).

Wat is de oorzaak van een dwangstoornis?

Voor het ontstaan van een dwangstoornis is vaak niet één specifieke oorzaak aan te wijzen. Het is waarschijnlijk een combinatie van verschillende factoren:

Erfelijkheid
Als in jouw familie dwangstoornissen voorkomen, is het risico groter dat je kwetsbaar bent om deze stoornis ook te ontwikkelen.

Negatieve ervaringen
Traumatische ervaringen of stressvolle gebeurtenissen, met name in de kindertijd, kunnen het risico op het krijgen van een dwangstoornis vergroten. Hierbij kun je denken aan het overlijden van een ouder, verwaarlozing, mishandeling of pesten.

Persoonskenmerken
Bepaalde persoonskenmerken kunnen de kans op het ontwikkelen van een dwangstoornis vergroten, zoals een grote neiging om alles te controleren, perfectionisme, of een aanleg om snel angstig te zijn.

Behandeling dwangmatig denken en handelen

Over het algemeen is een dwangstoornis goed te behandelen. Het doel van de therapie is dat je op een andere manier met je dwanggedachten omgaat, dat je controle krijgt over je dwanghandelingen en dat je bepaalde situaties, plekken of personen niet meer uit de weg gaat.
Met als uiteindelijk doel dat je beter kunt functioneren in het dagelijks leven en dat je welzijn verbetert.

Contact Psychologen Amsterdam

Herken je jouw klachten en heb je behoefte aan hulp of heb je gewoon een vraag over de behandeling van je dwangklachten? Bel dan voor een afspraak of stuur een bericht naar Psychologen Amsterdam.