Relaties opbouwen na opgroeien in chaos

… en hoe het erkennen van pijn uit het verleden je kan helpen er beter mee om te gaan.

Wanneer we opgroeien in emotioneel chaotische huishoudens, staan we voor uitdagingen bij het aangaan van gezonde volwassen relaties. Wanneer chaos de norm is, raken we eraan gewend te leven met wat slecht en eng aanvoelt. We leren onze ervaring weg te stoppen, omdat het te gevaarlijk voelt om voor onszelf op te komen of iemand aan te spreken op zijn gedrag.

Erbij horen is overleven

Als kinderen moeten we erbij horen; erbij horen is overleven. Als we onze ervaring over het familiedrama met anderen zouden delen, zou dat betekenen dat we de liefde van onze verzorgers, onze verbondenheid en dus onze overleving zouden riskeren. Wanneer het thuis emotioneel chaotisch is, zijn er over het algemeen geen volwassenen die open en geïnteresseerd zijn in de ervaringen van het kind; er is vaak geen veilige persoon voor een kind om mee te praten en de kans is klein dat er iemand is die de verantwoordelijkheid neemt voor, of verandert, wat er gebeurt.

Wanneer we opgroeien in een emotioneel onstabiele en onbetrouwbare omgeving, ontwikkelen we bepaalde verdedigingsstrategieën om onze veiligheid te behouden en onszelf intact te houden. Simpel gezegd, we leren ons oké te voelen met dingen die niet oké zijn. We worden experts in het begraven van angst, woede en wanhoop; we lopen door het leven alsof er niets geks gebeurt, hoe slecht het ook voelt. En uiteindelijk wordt ‘gek’ onze norm.

Onze strategieën om te overleven slagen erin om ons als kinderen op een bepaald niveau veilig te houden. Maar wanneer we dezelfde verdedigingsstrategieën naar volwassen relaties brengen, werken ze niet meer en voelen we ons uiteindelijk gevangen, machteloos, angstig en boos. De gevoelens die we hebben begraven als kinderen zijn er nog steeds – alleen nu zullen ze naar boven komen.

Degenen die opgroeiden in gezinnen waar dergelijk gedrag de norm was, zijn vaak geobsedeerd door wat ze hardop tegen een ouder hadden willen zeggen. Maar ze zeiden het niet omdat het woede of meer chaos zou hebben veroorzaakt en niets had bereikt om hun wereld te veranderen. Hetzelfde geldt, als volwassenen in relaties, dat ze onophoudelijk nadenken over wat de ander ons aandoet; ze pleiten stil in hun hoofd voor hun klachten en herformuleren wat ze gaan zeggen en hoe ze het gaan zeggen. Maar nogmaals, ze blijven zwijgen. Ze denken obsessief na over de ander en hun slechte situatie, maar ze weten niet hoe ze stappen moeten ondernemen om het te veranderen: ze zijn te bang voor de gevolgen of voor hun eigen woede. Als gevolg hiervan blijven ze vastzitten in slechte situaties, voelen ze zich machteloos om hun relaties te veranderen, angstig en overvol van wrok.

Vechten, vluchten of bevriezen

Als we als volwassenen worden geconfronteerd met gedrag dat slecht, gek, agressief of gewoon niet goed voelt, gaat ons zenuwstelsel in een soort vecht-, vlucht-, bevriezingsreactie. Ons voorste brein wordt in zekere zin uitgeschakeld en we gaan naar de overlevingsmodus. Diep in de uitsparingen van ons brein wordt er een veronderstelling gemaakt – dat als we ons uitspreken, de gevolgen verschrikkelijk zullen zijn en we uiteindelijk slechter af zullen zijn. Onze diepgewortelde angst neemt het over en voordat we het weten, bedenken we een manier om het slechte gedrag van de ander wel te laten werken binnen de relatie.

Maar zwijgen werkt niet in volwassen relaties. Het staat ons niet toe om te groeien, ons gekend te voelen of echte intimiteit te ontwikkelen. Bovendien beschermt het ons niet zoals het deed toen we kinderen waren. Integendeel: de strategie van het inslikken van onze waarheid en ons natuurlijke zelfbeschermende instinct, onder het mom van onszelf beschermen, wordt precies hetgeen dat ons schaadt. Uiteindelijk zitten we vol met angst, denken we obsessief na over wat we haten en hebben een overweldigende wrok. We eindigen woedend op de ander en op onszelf – voor wat ze ons aandoen en voor wat we toestaan.

Keuzes maken

Hoe kunnen we veranderen, als ons zenuwstelsel van nature reageert op slecht gedrag, waardoor we vast blijven zitten? Hoe kunnen we wat instinctief gebeurt veranderen in een bewust proces zodat we keuzes hebben? De eerste stap is om aandacht te schenken aan wat er bij ons van binnen gebeurt in conflictsituaties – dat wil zeggen, dit patroon te herkennen en te erkennen, en ons ervan bewust te worden dat we in reactionaire modus gaan wanneer we worden geconfronteerd met wat er in onze relatie onveilig voelt. Door deze waarheid te herkennen en te erkennen, bieden we onszelf niet alleen vriendelijkheid en mededogen, maar ook dankbaarheid voor het veilig houden van onszelf op de enige manier waarop we wisten hoe we dat moesten doen. En we herinneren onszelf eraan dat dit gedrag niet langer voor ons zorgt.

Ten tweede stoppen we om onze angst te vragen wat het moet weten of horen van een vertrouwd persoon die het toestaat voor zichzelf op te komen. Soms wil het bange deel van onszelf weten of eraan herinnerd worden dat het die andere persoon niet echt nodig heeft.

Als we ons kunnen realiseren dat we niet zullen sterven zonder deze andere persoon, dat we onze afhankelijkheid uit onze kinderjaren op deze relatie hebben geprojecteerd, dan neemt het risico af en kunnen we de moed vinden om onze eigen waarheid te spreken. Als we nog niet echt geloven dat we de ander niet nodig hebben, kunnen we stappen ondernemen naar de autonomie die ons kan bevrijden.

Nee, dit is niet goed!

Aan de andere kant moet het kind in ons misschien weten dat het niet hoeft uit te leggen waarom wat niet goed is, niet goed is. Of de andere persoon het moet laten begrijpen of laten instemmen. Soms gaat de angst over het moeten verdedigen van onze zaak tegen de woede, de schuld en de defensiviteit van de ander die het meest ontmoedigend aanvoelt. In feite hoeven we geen bevestiging van de ander te krijgen dat hun gedrag niet goed is voor ons. We kunnen onszelf toestemming geven om eenvoudig te zeggen: ‘Nee, dit is niet goed’, punt uit.

Er zijn een oneindig aantal mogelijke antwoorden op de vraag: wat zou ik moeten geloven om mijn mond open te doen tijdens een chaos? Het belangrijkste is gewoon dat je het bange deel van jezelf, met vriendelijkheid, vraagt wat het nodig heeft om voor jezelf op te komen, de gekken te confronteren en je eigen waarheid te spreken. Als je eenmaal weet wat je systeem nodig heeft om verder te gaan, kun je jezelf die waarheid aanbieden, of beginnen aan het pad om dat antwoord waar te maken.

Toen we opgroeiden en het onacceptabele accepteerden, omdat we wel moesten, en we uiteindelijk volwassenen worden die bang zijn om voor onszelf op te komen, leren we onze boosheid te vullen en de vrede te bewaren ten koste van alles, inclusief ten koste van onszelf.

Maar alleen omdat we in chaos zijn opgegroeid, wil nog niet zeggen dat we veroordeeld zijn om er ook voor altijd mee te leven. We kunnen veranderen. We kunnen onze reactie op gedrag dat niet acceptabel is, veranderen en daarbij de situatie zelf veranderen. Of we kunnen uit een situatie stappen die niet voor ons werkt. Zodra we ons bewust worden van ons eigen gedrag, hebben we keuzes. We kunnen leren het licht in de duisternis te zijn en onze eigen realiteit te creëren.

In tegenstelling tot wat we als kinderen geloofden, krijgen we inspraak in onze eigen realiteit en kunnen we van het probleem naar de oplossing gaan.

Bron: Psychology Today